Wina z Włoch

Chociaż historia winiarstwa nie zaczęła się na terenie dzisiejszych Włoch, to właśnie ten kraj jest dziś największym komercyjnym producentem wina. Tysiące lat nieprzerwanych upraw, od czasów gdy ziemie te zasiedlane były przez Etrusków, a potem Greków, Rzymian i współczesnych Włochów, pozwoliły wykształcić tysiące autochtonicznych szczepów. Niektóre z nich do dziś pozostają włoskimi endemitami. Dzięki centralnemu położeniu w basenie Morza Śródziemnego dla win włoskich świat stał otworem już od czasów starożytnych, ale jak udało im się utrzymać popularność przez setki lat?

Pochwała różnorodności

Po pierwsze – we Włoszech każdy znajdzie coś dla siebie. Mamy tu zarówno czerwienie lekkie i  eleganckie, jak i pełne ciała supertoskany czy taniczne Barolo. Mamy całe spektrum bieli i wina musujące produkowane niemal wszelkimi znanymi technikami. Ta różnorodność jest wynikiem nie tylko bogactwa odmian, ale także niezwykłego zróżnicowania terroir. Włochy to kraj ciekawy geologicznie, klimatycznie i pod względem ukształtowania terenu. Wprawna ręka winiarza może tu zdziałać prawdziwe cuda, ale wymaga od nich także sporej wiedzy i zrozumienia otaczających ich ekosystemów.

Po drugie – mówiąc o sławnych włoskich winach zazwyczaj mamy na myśli eleganckie czerwienie. Wydaje się oczywiste, że najbardziej popularna włoska etykieta to Chianti. A jednak…nie. Trzy najlepiej sprzedające się wina z tego kraju to Prosecco, PinotGrigio i Moscato. Włochy mają do zaoferowania o wiele więcej niż Chianti i Barolo, warto poświęcić nieco czasu na poznanie lokalnych szczepów i mniej znanych apelacji, bo to właśnie miejscowe odmiany są teraz na fali popularności i dostęp do nich jest coraz łatwiejszy nawet w Polsce.

Regiony winiarskie Włoch

Tradycyjnie Włochy dzieli się na północ, centrum, południe i wyspy. Do regionów północnych należą: Dolina Aosty, Piemont, Liguria, Lombardia, Trydent-Górna Adyga, Friuli, Veneto, Emilia-Romania.Do Włoch środkowych zaliczamy: Toskanię, Umbrię, Marchię, Lację i Abruzję. Na południu wyróżnia się Kampanię, Molise, Apulię, Basilicatę i Kalabrię. Najważniejsze wyspy, na których uprawia się winorośl we Włoszech to Sycylia i Sardynia.

Na północy Włoch znajduje się naturalna granica – pasmo górskie Alp. U ich podnóża leży AltoAdige, czyli Górna Adyga – obszar wchodzący w skład Południowego Tyrolu. Rodzą się tu niezwykle eleganckie i mineralne wina białe; Rieslingi, Gewurztraminery, Sauvignon czy Pinot Blanc (Weissburgundery), ale także bardzo udane Pinot Noir, zwane tu Blauerburgunderami.  Najbardziej wysuniętym regionem na zachód jest Piemont, ojczyzna wielu wspaniałych win; Barolo, Barbera d’Alba, Barbaresco, Gavi czy Roero – to słynne wina z tego regionu. Królem czerwonych szczepów jest tu zdecydowanie Nebbiolo, ale warto spróbować też Barbery czy mniej znanych, ale równie wspaniałych białych odmian – trawiasto – cytrusowego Arneis lub pełnej egzotycznego owocu  Nascetty. Idąc na wschód napotkamy regiony Liguria, Valle d’Aosta, Lombardia, Emilia-Romania oraz Wenecja Euganejska, z której pochodzi Valpolicella i, oczywiście, Prosecco. Klamrę zamyka Friuli, region słynący z win białych, w tym endemicznego Friuliano, zwanego niegdyś Tokajem Friulijskim. Tańsze etykiety to zwykle lekkie, aromatyczne i niezobowiązujące trunki, ale pod okiem wytrawnego winiarza ziemia ta rodzi prawdziwe perły – mineralne, często zakończone słonym niuansem białe wina o potencjale do starzenia.

W środkowej części Włoch znajdują się dwa niezwykle popularne regiony – Toskania i Umbria. Trudno dyskutować nad wyższością któregoś z nich, bo choć Sagrantino z Montefalco może zawrócić w głowie, to różnorodność stylów w Toskanii daje szansę zaspokojenia prawie każdego gustu. Toskania to Vino Nobile, Brunello di Montalcino, Morellino, Chianti i supertoskany, należące do najdroższych win na świecie. Niekwestionowanym królem Toskanii jest Sangiovese, które potrafi tu pachnieć nie tylko wiśnią, ale nawet suszonymi fiołkami.

Włochy południowe są wbrew pozorom najbliższe przeciętnemu polskiemu odbiorcy – tu uprawia się większość uwielbianego u nas Primitivo, najwięcej w mieszczącej się na samym obcasie włoskiego buta Apulii. Oprócz Primitivo, znanego w nowym świecie pod nazwą Zinfandel, popularnymi szczepami są tu Nero di Troia i Negroamaro. Południe to jeszcze jedna wyjątkowa odmiana – Aglianico. Wina z niej robione nie mają tyle owocowości i słodyczy co Primitivo, ale nieco już wyćwiczonemu podniebieniu mogą dać wiele przyjemności dzięki wyraźnej kwasowości, taninie i ciału. Najlepsze Aglianico pochodzą z regionów Basilicata i Kampania.

Na osobny artykuł zasługują włoskie wyspy – Sycylia i Sardynia. Ta pierwsza słynie z wulkanicznych gleb powstałych dzięki erupcji Etny, ale obie są ciekawe także ze względu na specyficzne odmiany winogron, do których nalezą Cataratto, NerelloMascalese, NerelloCappuccio, Frappato czy Perricone. Wina z Etny są mineralne, niezbyt ciężkie i niezwykle złożone.

Włoskie wina musujące

Do najważniejszych typów win musujących z Włoch zaliczamy Prosecco, Franciacortę, Lambrusco i Moscato d ‘Asti. Oprócz tych apelacji istnieje wiele pomniejszych, bardziej lokalnych stylów, są one jednak dość trudno dostępne na polskim rynku.

Prosecco jest z pewnością najbardziej rozpoznawalnym i najlepiej sprzedającym się winem na świecie. Tańsze etykiety produkowane są głównie w okolicy Treviso, w apelacjach Prosecco DOC i Prosecco Treviso DOC. Szukajac lepszych win kierujmy się oznaczeniem Valdobbiadene DOCG lub ProseccoConeglianoValdobbiadene DOCG.  Niemal wszystkie Prosecco produkowane są bardziej nowoczesną metodą Charmata, bez kontaktu z osadem, dzięki czemu zachowują orzeźwiający, owocowy smak i aromat. Nieco więcej struktury związanej z wyższą zawartością alkoholu będą miały ProseccoSuperiore. Są jednak nieliczni producenci stosujący nadal stara tradycyjną metodę Col Fondo, w której osad pozostawia się w butelce, co oczywiście całkowicie zmienia charakter wina. Do tradycyjnych szczepów w apelacji prosecco należy Glera.

Drugim szeroko rozpoznawalnym stylem win musujących z półwyspu Apenińskiego jest Franciacorta, często mylnie określana włoskim szampanem. Faktem jest, że obydwa trunki produkuje się metodą tradycyjną, przeważnie ze szczepów Chardonnay, Pinot Noir i PinotMeunier. Jednak młoda apelacja z Lombardii (status DOCG otrzymała dopiero w połowie lat 90-tych XX w ) rządzi się zupełnie innymi regulacjami związanym z użyciem beczki, długością leżakowania w butelkach, ma inne gleby i klimat – Franciacorta ma więc niezaprzeczalnie swój indywidualny charakter.

Lomabrdia to także częściowo ojczyzna Lambrusco – najbardziej znanego czerwonego wina musującego na świecie. Do apelacji należy 1 gmina lombardzka i 7 gmin w Emilia Romagnia, w których z autochtonicznego, starego szczepu Lambrusco produkuje się metodą Charmata fantastyczne, aromatyczne musujące czerwienie. Poza Włochami najczęściej spotkamy się z wersją amabile – półsłodką, jednak klasyka to wytrawne Lambrusco, które idealnie paruje się z lokalnymi wędlinami dojrzewającymi.

Ostatnim typem spumante, którego nie można pominąć mówiąc o włoskich winach, jest pochodzące z Piemontu Moscatod’Asti. Winifikacja gron Moscato zachodzi w kadziach stalowych, a fermentacja przerywana jest za pomocą temperatury, dzięki czemu wino zachowuje sporo cukru. To słodkie wino o niskim stopniu nagazowania urzeka ciepłymi aromatami dojrzałych owoców i będzie idealne dla tych, którzy nie akceptują kwasowości w kieliszku.